close
keyboard_arrow_up

Asymetryczna Dama – Witkacy

Opis wystawy

Kolekcja portretów Asymetrycznej Damy znajdująca się w zbiorach Muzeum Historii Katowic została stworzona w latach 1933–1939 przez jednego z najwybitniejszych polskich artystów Stanisława Ignacego Witkiewicza – Witkacego (1885–1939). Przekazanie Katowicom przez modelkę, Eugenię Wyszomirską-Kuźnicką (1903–1975), tych dzieł było istotnym impulsem do powołania Muzeum Historii Katowic w 1981 roku. Kolekcja jest wciąż opracowywana, a także uzupełniana o inne prace Witkacego. To jedne z najcenniejszych eksponatów oraz chluba naszej instytucji.

Artysta i modelka spotkali się po raz pierwszy w 1933 r. na ulicy w Warszawie. Stanisław Ignacy Witkiewicz miał lat 48 i ugruntowaną już, choć mocno kontrowersyjną (wówczas) pozycję w polskiej kulturze i sztuce. Z żoną łączył go przyjacielsko-partnerski związek, wikłał się za to w rozliczne romanse. Eugenia Wyszomirska miała oryginalną urodę, 30 lat i małżeństwo w kryzysie, zatem propozycja przyjazdu do Zakopanego, aby pozować znanemu malarzowi i przystojnemu mężczyźnie, wydała jej się atrakcyjna. Dla niego zaś pociągające były jej nieregularne rysy twarzy znakomicie korespondujące z jego teorią Czystej Formy, przede wszystkim jednak uderzające podobieństwo do narzeczonej, która w 1914 r. popełniła samobójstwo. Ta historia wciąż było dla Witkacego traumą, czuł się bowiem współwinny dramatowi. Przekształcał go zatem w sztukę, wielokrotnie do niego wracając.

W latach 1933–1939, kiedy Stanisław i Eugenia spotykali się z różną intensywnością, powstało ponoć około setki portretów, z czego do zbiorów MHK trafiło jedynie 26. Ze zdjęć znamy jeszcze 3. Ponadto zachowały się 23 kartki korespondencji oraz 11 dokumentalnych fotografii. Nawet w tym bardzo fragmentarycznym zbiorze ocalało wiele ciekawych przykładów artystycznych praktyk, głębokich emocji i śladów życiowych wydarzeń. To nadzwyczajny zapis niełatwego rozwoju bliskości i zrozumienia dwojga ludzi, widoczny zwłaszcza w układzie chronologicznym.

W kolekcji tej znajdujemy przykłady prac we wszystkich typach wymienionych w Regulaminie Firmy Portretowej S.I. Witkiewicz, a nawet spoza tej grupy – np. T.U. lub typ = Zrób Krysię jak Zosię. Są tu portrety en face, trois-quart, w lewym i prawym profilu, w lustrzanym odbiciu, typ alcoforado, alcoforado boczne, a nawet 1/10 alcoforado podstawkowy.

Nierzadko portrety tworzą pary – powstawały jednego dnia lub nocy, by wyrazić ulubiony Witkacowy dualizm kobiety świętej i demonicznej. Oczy miewa modelka błękitne, fiołkowe, piwne, czarne, a najczęściej szmaragdowe. Jej włosy są czasem ciemne, czasem jasne, raz czerwone, ułożone w staranne fale albo rozwichrzone. Bywa damą: w klasycznym kapeluszu i w narciarskiej czapce, owinięta tiulem czy w fantazyjnym nakryciu głowy w formie szypułk kwiatu.Witkacy portretował ją zwykle na papierze w odcieniach cielistych, morelowych, ale też beżowych lub brunatnych, brązowych, a nawet szarych. Tło zazwyczaj nie jest zbyt rozbudowane, tworzą je głównie światła, ale zdarzają się jakieś biologiczne formy, migotliwe punkty. Zdarza się także programowy brak tła, a nawet przekreślony pejzaż morski.

Wszystkie portrety – poza jednym, który nie ma żadnych podpisów – są datowane i sygnowane. Większość artysta podpisał pseudonimem: Witkacy, a tylko ostatni, z kwietnia 1938 r., oznaczony jest imieniem i nazwiskiem: Ignacy Witkiewicz. Niektóre sygnatury zawierają także inicjały osób uczestniczących w procesie portretowania, niektóre opis sytuacji lub spis substancji, które – zdaniem artysty – miały wpływ na dzieło. Jeszcze inne opatrzone są dłuższymi inskrypcjami, odsyłaczami do postaci literackich bądź faktycznych, a także/lub tajemniczymi, wciąż nierozczytanymi skrótami.

Warto podkreślić, że wszystkie portrety Asymetrycznej Damy powstały z woli i na życzenie Stanisława Ignacego Witkiewicza, który systematycznie upominał się o możliwość malowania Eugenii Wyszomirskiej-Kuźnickiej, tworząc dzięki temu niezrównaną kolekcję różnorodnych wcieleń jednej modelki w wizji jednego, lecz jakże wielostronnego artysty.

Natalia Kruszyna

Galeria eksponatów

Fundusze europejskie logo
Muzeum Historii Katowic