Opis wystawy
Kolekcja kart pocztowych w Muzeum Historii Katowic jest gromadzona i opracowywana w Dziale Fotografii. Obecnie liczy blisko 7 tys. eksponatów, z czego prawie połowa dotyczy Katowic.
Historia powstania pocztówki sięga lat 60. XIX w., ale prawdziwy rozkwit zainteresowania nią przypada na lata przełomu XIX i XX wieku. Druga połowa XIX wieku to także okres intensywnego rozwoju przemysłu i kolei, a co za tym idzie migracji ludności na dużą skalę. Karta pocztowa zrodziła się więc z potrzeby szybkiego i taniego przekazywania informacji, z czasem zaczęła pełnić również rolę bogatej w walory estetyczne pamiątki z podróży. Pamiętajmy, że przełom wieków XIX i XX to w sztuce czas secesji, mającej też wpływ na przedmioty codzienne, wytwarzane masowo. Dzięki temu spotkamy również wśród pocztówek małe dzieła sztuki użytkowej. Są to piękne, zdobione głównie motywami roślinnymi karty litograficzne czy wykonane techniką delikatnego światłodruku widoki, nierzadko wkomponowane w bogatą secesyjną winietę.
Ukazywanie miast jest zjawiskiem bardzo starym, analizując dawne ich panoramy, tzw. weduty, łatwo dostrzeżemy jednak swobodny stosunek twórców do przedstawianej rzeczywistości – częściej była to metafora miasta jako takiego niż jego realny obraz. Tworząc karty pocztowe, w dużym stopniu przejęto wcześniejszą ideę pokazywania miasta jako miejsca pięknego, idealnego, choć w gruncie rzeczy nierealnego. Stosowano także dawną stylistykę i wzory przedstawiania miast oraz bogate zdobnictwo. Dotyczy to kart wydawanych do około 1920 roku. W okresie międzywojennym i w czasie okupacji hitlerowskiej bardziej doceniono możliwości, jakie daje fotografia. Pocztówki krajoznawcze stały się głównie materiałem dokumentacyjnym, ukazując daną miejscowość atrakcyjnie, ale przede wszystkim rzetelnie. Zwyczajowo na widokówkach posyłanych z różnych miejsc obok zabytków czy innych ważnych obiektów architektury znajdowały się kopalnie, huty, różne zakłady przemysłowe oraz dworce kolejowe i nowoczesne budowle.
Kolekcja dawnych kart pocztowych z Katowic pokazana na niniejszej wystawie to zaledwie niewielka część naszego zbioru, reprezentatywnego dla pocztówki krajoznawczej od końca XIX wieku po lata 30. XX wieku.
Poczynając od najstarszych, prezentujemy karty pozdrowieniowe tzw. grussy, z napisem w języku niemieckim: Gruss aus Kattowitz, tj. Pozdrowienia z Katowic. Najczęściej są to wieloobrazkowe pocztówki z najstarszymi widokami miasta, a wśród nich główne jego obiekty, np. stary dworzec kolejowy, rynek z ratuszem czy teatrem, obecnie im. S. Wyspiańskiego, kościoły: katolicki i ewangelicki, synagoga, szkoły, hotele i restauracje oraz ogólne panoramy. Późniejsze to widokówki z Katowic, na których obok znanych budowli widzimy dawne ulice centrum miasta, zbliżenia kamienic, witryny sklepów, a także ruch uliczny, targ na rynku czy miejskie parki. Od najwcześniejszych lat chwalono się, będącym wówczas w rozkwicie, przemysłem. Tak więc liczne pocztówki ukazywały np. hutę „Marta” czy kopalnię „Ferdynand” (późniejsza kopalnia „Katowice”).
Dzisiaj zbiór dawnych kart pocztowych ma przede wszystkim dużą wartość dokumentalną, ponieważ wiele z ujętych na nich obiektów już nie istnieje. Ale mamy też przykłady kart pokazujących miasto odrealnione, np. widok ulicy Pocztowej ze sztucznie „nałożonym” śniegiem czy fotomontaż z przechodniami na ul. Mariackiej w czasie rzekomego deszczu. Dzięki podobnym trikom stosowanym przez wydawców powstawała „sztuczna noc” czy inne efekty. Duża była też dowolność co do kolorystyki przedstawianych na pocztówkach frontów i dachów kamienic oraz ubrań przechodniów. Pamiętajmy, że w tamtym czasie korzystano z fotografii czarno-białej, dlatego świat przedstawiony na starych kolorowych kartach pocztowych jest trochę nieprawdziwy, ale niewątpliwie pełen uroku i swoistego klimatu. Mamy nadzieję, że oglądając wystawę naszych pocztówek odczują Państwo choć przez chwilę czar dawnych Katowic.
Zofia Szota
Galeria eksponatów
